Program Czyste Powietrze wznowiony po reformie

W poniedziałek 31.03. ruszył nabór wniosków w programie Czyste Powietrze po reformie. Jakie są najważniejsze zmiany i jaką można otrzymać kwotę dofinansowania?

Program Czyste Powietrze wznowiony po reformie (fot. Canva)

W dniu 28.11.2024r. po raz pierwszy od istnienia programu Czyste Powietrze został wstrzymany nabór wniosków o dofinansowanie. Podczas konferencji prasowej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ogłosił, że program potrzebuje reformy, żeby przeciwdziałać nadużyciom, które w ostatnim czasie stały się bardzo powszechne. Jednocześnie czas wstrzymania programu i reformy miał zostać wykorzystany na rozpatrywanie wniosków, które miały już znaczne opóźnienia. Po czterech miesiącach program wraca, a wraz z nim sporo zmian.

Okres własności budynku

Jedna z najgłośniejszych i najbardziej kontrowersyjnych zmian. W nowej odsłonie programu, żeby uzyskać dofinansowanie trzeba być właścicielem budynku co najmniej 3 lata. Zapis ten dotyczy wszystkich trzech progów dochodowych. Wyklucza to osoby, które w ostatnim czasie zakupiły stary dom do remontu oraz termomodernizacji i chciały w tym celu skorzystać ze wsparcia finansowego z Czystego Powietrza. Dużo mówi się, że spora liczba osób zrezygnuje z planowanych zakupów starych domów do remontu. Bez dofinansowania ciężko jest wykonać termomodernizację, biorąc pod uwagę, że część lub całość dostępnych środków została już wykorzystana na zakup nieruchomości. Zapis ten wzbudził duże poruszenie również ze względu na to, że udostępniony w grudniu ubiegłego roku projekt nowego regulaminu przewidywał wprowadzenie okresu własności budynku tylko w progu dochodowym podwyższonym i najwyższym.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej informuje, że wprowadzenie 3 letniego wymagania własności ma chronić przed nadużyciami. W poprzedniej wersji programu powszechne było przepisywanie nieruchomości np. na bezrobotnego członka rodziny, który wykazywał bardzo mały dochód i przez to mógł skorzystać z dofinansowania w wysokości 100% kosztów kwalifikowanych. Jak wiadomo, nieruchomość po termomodernizacji służyła „prawdziwym” właścicielom, których dochód był zdecydowanie wyższy i wykluczał ich ze skorzystania z dotacji w 100% a nawet całkowicie z jakiejkolwiek formy dofinansowania.

System operatorów

Nowa odsłona programu Czyste Powietrze wprowadza system Operatorów. Kim są Operatorzy? Są to gminy albo WFOŚiGW, a konkretniej wyznaczony pracownik/pracownicy, którzy będą przeprowadzać Beneficjentów przez każdy etap inwestycji, rozpoczynając od pomocy w wyborze audytora energetycznego po złożenie ostatniego wniosku o płatność. Operator składa również wniosek o dofinansowanie w imieniu Beneficjenta, pomaga w wyborze wykonawców, certyfikatora, wstępnie określa zakres inwestycji oraz przekazuje wszystkie potrzebne informacje. Korzystanie z operatora jest obligatoryjne w przypadku składania wniosku w najwyższym progu dofinansowania (100%) oraz w przypadku prefinansowania – w najwyższym i podwyższonym progu. Funkcja operatora ma ograniczyć nadużycia i jednocześnie wspierać osoby najuboższe.

Kwoty maksymalne

Kolejną zmianą jest wprowadzenie cen maksymalnych na urządzenia i materiały. Podobnie jak w przypadku własności budynku, zapis ten ma przeciwdziałać nadużyciom, ale tym razem ze strony wykonawców. Niejednokrotnie zdarzały się sytuacje zawyżonych cen – np. słynne drzwi za 40 000 zł. Obecnie w najwyższym progu (100%) Beneficjent może otrzymać dofinansowanie na wymianę drzwi 2 500zł/m2 ich powierzchni. Oczywiście może zdecydować się na droższy, bardziej prestiżowy produkt, ale pokrywa różnicę w cenie „z własnej kieszeni”. Nie ma możliwości uzyskania na ten cel dofinansowania w wyższej kwocie niż określona limitem. Koszty maksymalne dotyczą wszystkich produktów i materiałów i zostały wyszczególnione w katalogu kosztów kwalifikowanych. Dzięki takiemu posunięciu oferowane przez wykonawców produkty mają być na poziomie cen rynkowych, a tym samym środki z dofinansowania wydawane w sposób uczciwy.

Progi dochodowe

Zgodnie z zapowiedziami Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zostały zwiększone progi dochodowe. Jedynie próg podstawowy pozostaje bez zmian – dochód roczny nie może przekroczyć 135 000 zł. W przypadku progu podwyższonego przeciętny miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego został z zwiększony do kwoty 2 250 zł w przypadku gospodarstwa wieloosobowego (wcześniej - 1 894 zł) oraz do 3 150 zł dla gospodarstwa jednoosobowego (wcześniej - 2 651 zł). W przypadku progu najwyższego kwoty przeciętnego miesięcznego dochodu na członka gospodarstwa domowego kształtują się następująco: 1 300 zł – gospodarstwo wieloosobowe (wcześniej - 1 090 zł) i 1 800 zł – gospodarstwo jednoosobowe (wcześniej - 1 526 zł). Waloryzacja progów dochodowych zwiększa szanse przyszłych Beneficjentów na skorzystanie z dofinansowania w wyższej kwocie.

Standard energetyczny budynków

W nowej wersji programu rodzaj przedsięwzięcia termomodernizacyjnego został uzależniony od wartości wskaźnika zapotrzebowania na energię użytkową do ogrzewania budynku. Zostały wyszczególnione trzy klasy

1. Poniżej 80 kWh/(m2*rok)

2. Od 80 do 140 kWh/(m2*rok)

3. Powyżej 140 kWh/(m2*rok)

W związku z wprowadzeniem wartości wskaźnika zapotrzebowania na EU przed przystąpieniem do prac termomodernizacyjnych należy najpierw wykonać audyt energetyczny, który wskaże w jakiej klasie znajduje się dany budynek. Następnie na podstawie tej wartości oraz zaświadczenia o dochodach/zeznania podatkowego można określić jaki poziom dofinansowania przysługuje Beneficjentowi oraz jaki zakres prac powinien zostać wykonany.

Obowiązkowy audyt energetyczny i świadectwo charakterystyki energetycznej

Bardzo ważna zmiana bez której nie można przeprowadzić inwestycji – obowiązkowy audyt energetyczny. Dodatkowo audyt energetyczny powinien zostać przeprowadzony przed przystąpieniem do prac. W nowej wersji programu Czyste Powietrze audyt energetyczny zyskał szczególnie ważne znaczenie. Jest obok zaświadczenia o dochodach podstawą do złożenia wniosku o dofinasowanie. Bez tego opracowania nie da się również określić jaka kwota dofinansowania może zostać przyznana. Tak jak wyżej pisaliśmy – zostały wprowadzone trzy standardy energetyczne budynków na podstawie wskaźników zapotrzebowania na energię użytkową. Można ją określić jedynie wykonując właśnie audyt energetyczny. Wprowadzone standardy energetyczne warunkują również rodzaj przedsięwzięć jakie muszą zostać przeprowadzone w ramach termomodernizacji. W nowej odsłonie programu Inwestor nie może sam zadecydować czy chce tylko wymienić źródło ciepła lub wymienić źródło ciepła i wymienić np. okna. Należy przeprowadzić audyt energetyczny i na podstawie przeprowadzonych w nim obliczeń i uzgodnień z Inwestorem wskazany zostanie zakres prac jakie należy wykonać aby osiągnąć m. in. wymagany w regulaminie programu wskaźnik zapotrzebowania na energię użytkową do ogrzewania budynku po zakończeniu termomodernizacji. Wraz ze wzrostem znaczenia audytu energetycznego zyskała na znaczeniu również osoba wykonująca takie opracowanie – audytor energetyczny. Nie może być to już przypadkowa osoba, jak często bywało dotychczas – w poprzedniej wersji programu. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w nowym regulaminie określił, kto może wykonywać audyty energetyczne. Muszą to być osoby wpisane do rejestru osób uprawnionych do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej (wykaz Ministerstwa Rozwoju i Technologii). Ważne też jest, o czym również przypomina NFOŚiGW, żeby każdy audyt był wykonywany wraz z wizją lokalną – audytor musi potwierdzić osobiste jej przeprowadzenie. Z doświadczenia wiemy, że nie da się opracować solidnego i rzetelnego audytu bez zapoznania się na miejscu z budynkiem, dokładnego obejrzenia, pomiarów i rzeczowej rozmowy na miejscu z Inwestorem. Nawet pełna dokumentacja budowlana analizowanej nieruchomości nie oddaje jej faktycznego stanu i rzeczywistych potrzeb w zakresie termomodernizacji.

W związku z powyższym niezwykle ważny stał się dobór odpowiedniej osoby do sporządzenia audytu energetycznego. Bardzo prawdopodobne jest również, że audyt wykonany zdalnie – on-line i poprzez podwykonawców nie będzie akceptowany przez NFOŚiGW, a tym samym wniosek o dofinansowanie może zostać odrzucony.

Kolejny nowy zapis w regulaminie Czystego Powietrza, to obowiązkowe wykonanie świadectwa charakterystyki energetycznej po zakończeniu inwestycji. Dokument ten ma na celu „sprawdzenie” czy udało się osiągnąć, bądź utrzymać zamierzony standard energetyczny budynku. Również w tym przypadku starannie należy wybrać certyfikatora, ponieważ wiedza i doświadczenie jest kluczowe do sporządzenia rzetelnego dokumentu. Świadectwo energetyczne należy złożyć wraz z wnioskiem o płatność końcową, a wypłata dofinansowania jest uwarunkowana m.in. wskaźnikami jakie zostały określone w tym dokumencie. Certyfikaty energetyczne mogą sporządzać jedynie osoby wpisane do rejestru osób uprawnionych do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej (wykaz Ministerstwa Rozwoju i Technologii. W przypadku tego opracowanie również powinna odbyć się wizja lokalna na miejscu.

Kilka innych zmian

W poprzedniej wersji programu była możliwość złożenia wniosku np. na wymianę źródła ciepła, a po zakończeniu i rozliczeniu inwestycji kolejnego – np. na ocieplenie przegród. Obecnie w programie Czyste Powietrze można złożyć tylko jeden wniosek. Tym samym konieczne jest dokładne przeanalizowanie inwestycji oraz wybór doświadczonego audytora energetycznego, który pomoże zaplanować i dobrać odpowiednie rozwiązania, tak żeby Beneficjent osiągnął najlepsze efekty termomodernizacji w rozsądnie zaplanowanym budżecie, a jednocześnie spełnił warunki programu i był zadowolony z przeprowadzonej termomodernizacji.

Z powyższym wiąże się również fakt, że po reformie jedna osoba – Beneficjent, może wziąć tylko jedno dofinansowanie – na jeden budynek. Jest to kolejny zapis, który ma chronić przed nieracjonalnym wydawaniem środków z programu. Wcześniej zdarzały się sytuacje, gdzie jedna osoba składała wniosek na budynek w progu najwyższym i kolejny na budynek w progu podwyższanym lub podstawowym. Tym samym korzystała dwukrotnie ze środków publicznych na dwie inne, odrębne inwestycje. Obecnie wyjątek stanowią Beneficjenci, którym udzielono i wypłacono dofinansowanie w poprzednich wersjach programu Czyste Powietrze (za wyjątkiem osób, które wykonywały kompleksową termomodernizację). Kolejna ważna zmiana, to wykluczenie z listy kosztów kwalifikowanych kotłów gazowych. Decyzja ta podyktowana jest dostosowaniem się do wymogów UE, które w dyrektywie budynkowej wskazują, że od 2025 r. środki publiczne nie mogą być wydatkowane na źródła ciepła zasilane paliwami kopalnymi. Dla osób, które wymieniły swoje nieefektywne źródło ogrzewania na kocioł gazowy w 2024 r., a jednocześnie nie zdążyły rozliczyć inwestycji w programie Czyste Powietrze przewidziany jest specjalny, odrębny nabór, finansowany prawdopodobnie w całości ze środków krajowych.

Kolejne ważne zmiany: wydłużono czas podejmowania zobowiązań, czyli podpisywanie umów z Beneficjentami do 31.12.2030 roku. Czas na realizację inwestycji również został zmieniony, wcześniej uwarunkowany był progami dochodowymi, a teraz został ujednolicony i wynosi 24 miesiące od daty złożenia wniosku o dofinansowanie.

W przypadku zaświadczeń o dochodach i określania przeciętnego miesięcznego dochodu na członka gospodarstwa domowego wprowadzono zapis, że osoby, które pozostają w związku małżeńskim bez prawomocnie orzeczonej separacji zawsze prowadzą wspólne gospodarstwo domowe.

Zaliczki w przypadku prefinansowania nadal mają być wypłacane na konta wykonawców, ale w innej wysokości. Wcześniej do 50% kwoty przedsięwzięcia wynikającej z umowy Beneficjenta z wykonawcą. Obecnie do 35% przyznanego dofinansowania przypadającej na dany zakres prac zawarty w umowie z wykonawcą, ale suma zaliczek nie może być wyższa niż 35% maksymalnej kwoty dofinansowania na realizację przedsięwzięcia wynikającego z audytu energetycznego i wniosku o dotację.

Podsumowanie

Nowa wersja programu priorytetowego Czyste Powietrze ma swoich zwolenników i przeciwników, a także budzi sporo dyskusji wśród wykonawców, audytorów, pełnomocników, jednostek samorządu terytorialnego oraz przyszłych (i nie tylko) Beneficjentów. Nie ma idealnych regulaminów, nie da się w pełni usatysfakcjonować Beneficjenta i wykonawcy, ale widać kierunek działania NFOŚiGW i zdecydowanie wskazuje on na przeciwdziałanie nadużyciom, ochronę najuboższych oraz faktyczną poprawę efektywności energetycznej budynków. W zależności od progu dochodowego i standardu energetycznego budynku można uzyskać różne kwoty dofinansowania, a w wielu przypadkach są one atrakcyjniejsze niż w poprzedniej wersji. Na pewno duże znaczenie w szczególności dla osób najuboższych będą mieć Operatorzy, którzy przez cały proces inwestycji będą „czuwać” nad Beneficjentem. Nowa odsłona programu wymusza również na Beneficjencie rzetelny wybór wykonawców oraz audytora, który ma teraz kluczowe znaczenie. Warto więc skorzystać z programu, nawet jeśli możemy skorzystać z dofinansowania w wysokości „tylko” 40% kosztów kwalifikowanych. Lepiej cieszyć się ciepłym domem o odpowiednim standardzie energetycznym i niskimi rachunkami za ogrzewanie. Tym bardziej, że w dłuższej perspektywie nie możemy liczyć na obniżki cen prądu, gazu i innych paliw, a uchwała antysmogowa obecnie nie dopuszcza korzystania z kotłów na paliwo stałe poniżej 3 klasy. Uchwały antysmogowe będą z czasem coraz bardziej restrykcyjne.

Eksperci firmy Termodiagnostyka w odpowiedzialny sposób pomogą przejść przez cały proces, od przeprowadzenia kompleksowego audytu energetycznego i wskazaniu najbardziej efektywnych rozwiązań termomodernizacyjnych, aż do zakończenia inwestycji, zwieńczonej sporządzeniem świadectwa charakterystyki energetycznej. Dla osób, które nie mogą skorzystać z pomocy Operatora zapewniamy także pełną obsługę w kwestiach formalnych.

Warto pamiętać, że najtańszą energią na ogrzewanie jest ta, której nie musieliśmy zużyć.