Okruszki Historii: Bolesławiecka ofiara Holokaustu

Dziś poznamy historię Hansa Fernbacha, członka znanej żydowskiej rodziny drukarzy z Bolesławca.

Ulica Daszyńskiego na początku XX wieku (fot. polska-org.pl)

Hans Fernbach urodził się 2 marca 1900 roku w Bolesławcu. Był członkiem dość wpływowej bolesławieckiej rodziny, od 30 lat będącej w posiadaniu największej i najstarszej drukarni w mieście, utworzonej w 1767 roku przy Królewskim Sierocińcu. Jego dziadek, Louis Fernbach, trzy dekady przed narodzinami Hansa wykupił cały ten zakład, a że miał smykałkę do interesów, szybko przekształcił ją w duży, dobrze prosperujący biznes. Wraz z drukarnią Fernbachowie przejęli lokalną gazetę Bunzlauer Intelligenzblatt, której tytuł zamienili na Bunzlauer Stadtblatt, a samo wydawnictwo przekształcili w bardzo ambitny, profesjonalnie prowadzony i bardzo poczytny dziennik. W latach osiemdziesiątych XIX wieku Fernbachowie wybudowali przy obecnej ulicy Mickiewicza duży gmach na potrzeby swoje i swojej drukarni, szczęśliwie zachowany do naszych czasów. Oprócz wydawania gazety lokalnej, drukarnia wydawała szereg wydawnictw branżowych, także w językach obcych, a ponadto była ważnym ośrodkiem wydawniczym i w czasach kryzysu mogła też drukować pieniądze zastępcze, tzw. Notgeldy.

Jak widać, Hans Fernbach miał bardzo dobre warunki do wszechstronnego rozwoju. Był opisywany jako osoba pracowita i przedsiębiorcza, a w latach dwudziestych XX wieku przejął wraz z dwoma braćmi (Güntherem i Herbertem) oraz szwagrem, Gerhardem Laske, zarządzanie rodzinną drukarnią. Wcześniej odbył studia rolnicze, lecz nie wiemy, na której uczelni zdobywał wykształcenie. Po powrocie do Bolesławca zamieszkał w istniejącej do dzisiaj kamienicy przy obecnej ul. Daszyńskiego 13. Stronił od alkoholu, a około 1932 roku wziął ślub z Ruth Platztek, pochodzącą z Wrocławia córką tamtejszego lekarza. 

W 1933 roku do władzy w Niemczech doszli naziści, co oznaczało dla Fernbachów niemałe problemy. Co prawda redakcja prowadzonej przez nich Bunzlauer Stadtblatt wspierała także środowiska powiązane z NSDAP, ale rodzina żydowskich drukarzy nie była mile widziana w Trzeciej Rzeszy. Już w 1935 roku Fernbachowie zostali pozbawieni zarządu nad gazetą, zamienioną przez reżim w kolejny organ nazistowskiej propagandy, lecz jako że Gerhard Laske nie był Żydem, a żony braci Fernbachów również były "Aryjkami", wywłaszczeniu nie uległa sama drukarnia, uznana za przedsiębiorstwo "aryjskie". Do czasu.

1 lipca 1942 roku bracia Fernbachowie oraz Gerhard Laske zostali wywłaszczeni z całej drukarni, tracąc w ten sposób źródło swojego utrzymania. Laske podjął pracę w tworzącej się wówczas hucie miedzi w Łące (późniejsze Zakłady Chemiczne "Wizów), zaś Fernbachowie musieli zacząć szukać nowego źródła zarobkowania. Nie zostali zamordowani przez Niemców, ale podczas wojny Hans Fernbach popadł w poważną chorobę psychiczną. W czerwcu 1944 roku przebywał w całkowitej izolacji w swoim mieszkaniu przy ul. Daszyńskiego, a po powiecie krążyła niepotwierdzona pogłoska, że stara się on wraz z braćmi o uznanie przez władze nazistowskie, że nie są oni w pełni Żydami. Jego dalsze losy nie są znane, lecz poddanie się całkowitej izolacji dowodzi, że pod koniec wojny musiał odczuwać silne obawy o swoje życie. Długotrwała samotna izolacja oraz permanentny strach, świadomość wywłaszczenia z rodzinnego majątku i - być może - poczucie beznadziejności jego położenia musiały bardzo negatywnie oddziaływać na psychikę Fernbacha. 

Historia Hansa Fernbacha pokazuje, jak totalitarny reżim potrafi zmienić dobrze sytuowanego, statecznego i przedsiębiorczego człowieka w osobę wyzutą z majątku, zaszczutą i przerażoną, ukrywającą się przed otaczającym ją światem. Młody drukarz nie popełnił żadnego przestępstwa, był pozytywnie odbierany przez społeczność bolesławian i aktywnie pracował na rzecz naszego regionu. Był dotkliwie prześladowany tylko dlatego, że z pochodzenia był Żydem, a nie Niemcem. 

Źródło: Archiwum Państwowe we  Wrocławiu Oddział w Kamieńcu Ząbkowickim, Biuro Informacyjne Schimmelpfenga - Niemiecka Wywiadownia Sp. z.o.o., sygn. 22773, 22774, 22775.