Okruszki Historii: 209 lat temu w Bolesławcu zmarł Michaił Kutuzow

Postać carskiego feldmarszałka do dziś budzi w Bolesławcu ogromne kontrowersje.

Pomnik na Cmentarzu Kutuzowa w Bolesławcu (fot. Dariusz Gołębiewski)

Michaił Goleniszczew Kutuzow, książę smoleński i rosyjski feldmarszałek, zmarł w naszym mieście 28 kwietnia 1813 roku. Od 1 czerwca 1945 roku ten znany wojskowy ma w Bolesławcu ulicę swojego imienia, a tuż po zakończeniu wojen napoleońskich wystawiono mu tutaj dwa pomniki, zachowane do dziś. Dziś, gdy pojawiła się propozycja przemianowania jego ulicy, jego postać znów wzbudza niemałe emocje i kontrowersje. Odkładając jednak wspomniane emocje na bok, zastanówmy się, kim był Michaił Kutuzow i jak wyglądało jego upamiętnienie w Bolesławcu?

Przyszły feldmarszałek urodził się 16 września 1745 roku w Petersburgu, będąc synem generała porucznika artylerii. Od dzieciństwa obcując ze światem wojskowości, postanowił pójść w ślady ojca i zrobić karierę w carskiej armii. W momencie, gdy w 1812 roku odpowiadał za przegnanie francuskiej Wielkiej Armii z Rosji, był człowiekiem o niewątpliwym doświadczeniu wojskowym. Wielokrotnie walczył z wojskami tureckimi, szczególną sławę zdobywając podczas zdobycia twierdzy Izmaił - oblężeniem tej fortecy dowodził jego przełożony, Aleksander Suworow (ten sam, który nieco później wydał rozkaz brutalnej rzezi warszawskiej Pragi w 1794 roku). Gdy w 1792 roku Rosja napadła na Rzeczpospolitą, wezwana "na ratunek szlacheckiej złotej wolności" przez zdrajców z konfederacji targowickiej (brzmi znajomo?), Kutuzow był dowódcą korpusu, walczącym między innymi w słynnej bitwie pod Dubienką. W latach 1799-1801 był generał - gubernatorem Litwy, co oznacza, że z ramienia carskiego zaborcy sprawował kontrolę nad znacznym obszarem dawnej Rzeczpospolitej. Walczył w legendarnej bitwie pod Austerlitz, przed którą negował bitewne plany cara Rosji i cesarza Austrii - i jak się okazało, miał w swoich uwagach rację. Bitwę wygrał Napoleon.

Kutuzow to jedna z kluczowych postaci wojny z 1812 roku, podczas której wsławił się jako jeden z najważniejszych wodzów w historii Rosji. Był współtwórcą i realizatorem taktyki "spalonej ziemi" - gdy Rosjanie cofali się na wschód przed Francuzami, niszczyli wszystko, co było tylko możliwe, aby nie wpadło w ręce wroga. Taktykę tą, dodatkowo potęgującą cierpienia cywilów, podczas II wojny światowej powielały zarówno Armia Czerwona, jak i Wehrmacht. W każdym razie Michaił Kutuzow zdołał odeprzeć francuską inwazję i zająć ściśle związane z Francją Księstwo Warszawskie (co oznaczało likwidację tej namiastki polskiej państwowości). W kwietniu 1813 roku Kutuzow dotarł na Śląsk, lecz nie toczył tutaj walk ze swym wrogiem, chwilowo wypartym w głąb Saksonii i oczekującym na nadciągające z Paryża wsparcie. Bez większych trudności dotarł do Bolesławca, lecz gdy opuszczał nasze miasto, zmogła go choroba i mimo wysiłku wielu lekarzy, zmarł 28 kwietnia 1813 roku - 209 lat temu. 

W miejscu, z którego Kutuzow musiał zawrócić do Bolesławca - czyli w rejonie obecnego sowieckiego cmentarza przy ul. gen. Nila - w 1814 roku stanął niewielki, skromny obelisk, znajdujący się tam do dziś (wkrótce po II wojnie światowej grupka polskich konspiratorów próbowała wysadzić go w powietrze - pisałem o tym szerzej w tekście Sabotaż na Cmentarzu Kutuzowa - ale bezskutecznie). Pięć lat później, we wrześniu 1819 roku, na Rynku stanął drugi, znacznie większy monument, którego wykonanie przez czołowych pruskich artystów zlecił król Fryderyk Wilhelm III. Z czasem pomnik przeniesiono na jego obecne miejsce przy ul. Kubika - miało to związek z pogarszającymi się stosunkami między Niemcami a Rosją pod koniec XIX wieku - a po zdobyciu Bolesławca przez Armię Czerwoną był miejscem otaczanym przez okupanta szczególną czcią. Sowieccy "żołnierze" mieli obowiązek mu salutować, a w domu śmierci feldmarszałka urządzono muzeum ku jego czci, działające aż do upadku komunizmu. 1 czerwca 1945 roku tworzące się polskie władze - najpewniej pod wpływem sowieckiej komendantury wojennej - nadały imię Kutuzowa ulicy, przy której znajdowało się wspomniane muzeum (przed wojną była to Nikolaistrasse, co można tłumaczyć jako ulica Mikołajska lub ulica św. Mikołaja), co nie zmieniło się aż do dziś.