Dokładnie 280 lat temu powstał Królewski Sierociniec

Najważniejsza szkoła w przedwojennym Bolesławcu powstała po sporym politycznym skandalu. A pozostałe po niej budynki zajmują sporą część południowego śródmieścia.

Budynki byłego sierocińca w Bolesławcu (fot. Bernard Łętowski)

Był 14 marca 1754 roku, gdy w domu mistrza murarskiego, Gottfrieda Zahna, rozpoczął swoją działalność pierwszy bolesławiecki sierociniec. W założeniu miała to być hybryda klasycznego domu sierot z kilkoma szkołami różnego stopnia, ale początki były bardzo skromne. Zahn zatrudnił jednego nauczyciela, Georga Friedricha Hänischa, który początkowo nauczał tylko kilkuosobową grupkę uczniów. W lipcu 1754 roku było ich zaledwie czterech, ale ich liczba stopniowo rosła i szybko dom Zahna - w jego miejscu znajduje się dziś III LO "Oxpress" - okazał się zbyt mały, aby ich wszystkich pomieścić.

5 kwietnia 1755 roku ruszyła budowa siedziby sierocińca, dziś mieszczącej w swych murach Archiwum Państwowe... i tak rozpoczęła się bogata historia szkoły, która wywarła ogromny wpływ na dzieje naszego miasta. 

Jak jednak doszło do tego, że sierociniec w ogóle założono? Otóż zaczęło się od tego, że Zahn jako dziecko sam został sierotą i dotkliwie odczuł to, że w zasadzie sam musiał o siebie zadbać. Zajęli się nim co prawda krewni, ale nie byli nim specjalnie zainteresowali. Młody Zahn mimo to zdobył wykształcenie, zapewnił sobie obywatelstwo Bolesławca, wżenił się w bogatą rodzinę i został uznanym mistrzem murarskim. W pewnym momencie wpadł na pomysł, aby wesprzeć miejscowe sieroty i stworzyć dla nich sierociniec, w którym mogłyby nie tylko mieszkać, ale też szykować się do zdobycia zawodu lub pójścia na studia. Zahn postanowił przyjmować do swojej placówki także dzieci niebędące sierotami, aby czesne płacone przez ich rodziców przeznaczyć na utrzymanie swojej szkoły. 

Zahn szybko musiał zderzyć się z oporem władz miejskich, które akurat planowały otwarcie własnej szkoły. Magistrat obawiał się, że sierociniec mógłby być dlań poważną konkurencją, więc postanowił zapobiec jego utworzeniu. Rajcy uchwalili nawet specjalne prawo, zakazujące prywatnego kształcenia dzieci - wyjątkiem było nauczanie własnych potomków. Zahn zaczął się sprzeciwiać i nie zmienił tego nawet fakt, że został na krótko zamknięty w lochu głodowym, który znajduje się w ratuszu. Postanowił sobie, że sierociniec powstanie i aby to zrobić, zdobył sobie poparcie protestanckich władz kościelnych (śląskiego konsystorza) we Wrocławiu i udał się do Berlina, aby przedstawić swój plan królowi Prus, Fryderykowi II. Władca wydał Zahnowi zgodę na założenie sierocińca, unieważniając jednocześnie prawo ustanowione przez miejskich rajców. Gdyby magistrat nadal robił Zahnowi problemy, to za sprzeciw wobec woli władcy absolutnego rajcy i burmistrz mogliby zostać nawet powieszeni lub zamknięci w twierdzy...

Królewski Sierociniec, kilkukrotnie zmieniający nazwy, istniał do 11 lutego 1945 roku. Dziś jego zabudowania, z których przetrwała ich zdecydowana większość, pełnią różne funkcje, ale trzy z nich zajmują szkoły. W wybudowanej podczas I wojny światowej "Nowej Szkole" mieszczą się I LO oraz Biblioteka Pedagogiczna. Z kolei "Czerwony Dom", postawiony pod koniec XVIII wieku, zajmuje w całości III LO (Oxpress), a do sierocińca należała też sala gimnastyczna Zespołu Szkół Elektronicznych. 

Na poniższych zdjęciach możecie zobaczyć kilka wybranych budynków dawnego sierocińca.

 III Publiczne Liceum Ogólnokształcące, mieszczące się w tzw. Czerwonym Domu. Budynek ten wybudowano w latach 1792-1795 w miejscu dawnego domu Gottfrieda Zahna.

 Budynek tzw, Starego Domu, wybudowanego w latach 1755-1763. Dziś mieści się tam Archiwum Państwowe.

 Budynek tzw. Nowego Domu, wybudowany dla Królewskiego Sierocińca w II połowie lat 70tych XVIII wieku.

 "Stara Szkoła", zbudowana dla sierocińca w latach dwudziestych XIX wieku.

 "Nowa Szkoła", postawiona podczas I wojny światowej i mieszcząca dziś I Liceum Ogólnokształcące oraz Bibliotekę Pedagogiczną.

Źródła:

• Archiwum Państwowe we Wrocławiu, akta Śląskiego Konsystorza Ewangelickiego Prowincji Śląskiej we Wrocławiu, sygn. 1.2.2/1364.
• E.F. Buquoi, Das Waisenhaus zu Bunzlau in Schlesien in seiner Geschichte von der Stiftung bis zum Jahre1814 dargestellt, Bunzlau 1829.
• E. Wernicke, Chronik der Stadt Bunzlau von den altesten Zeiten bis zum Gegenwart, Bunzlau 1885.
• E.G. Woltersdorf, Erste Nachricht von einer auf sr. Königlichen Majestät allergnädigsten Concession angefangenen Waisen- und Schul-Anstalt zu Bunzlau in Schlesien, Jauer 1754.