Co zobaczyli pierwsi Polacy w opanowanym przez sowietów Bolesławcu?

9 maja 1945 roku w mieście stawili się pierwsi polscy urzędnicy, mający przejąć nad nim władzę w imieniu opanowanej przez komunistów Polski. Dziś mija 79 rocznica tego wydarzenia.

Ruiny Starego Miasta w Bolesławcu po II wojnie światowej (fot. polska-org.pl)

Polacy przyjechali jako niewielka grupa, oficjalnie zwąca się Grupą Operacyjną Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów. Na jej czele stał Michał Czarnota-Bojarski, który przez kilka kolejnych miesięcy przesyłał swoim przełożonym szczegółowe raporty o sytuacji w Bolesławcu i okolicach. Mimo że w całym powiecie pełną kontrolę nad sytuacją miała Armia Czerwona, miał odwagę pisać wprost o gwałtach, rabunkach i urzędowych trudnościach, za które odpowiadała "bratnia armia", choć opisywał też przypadki pomocy okazywanej przez sowietów jego ludziom. Jego raporty to unikalne źródło wiedzy o pierwszych polskich osadnikach, pierwszej próbie wypędzenia Niemców (nieudanej) i próbach uruchamiania lokalnych zakładów produkcyjnych.

Pierwszy raport zaczyna się tak: Przybyłem z mą grupą do Bolesławca w dniu 9 Maja 1945 o god 5-tej po poł. Zaraz zameldowałem się w Komendanturze, gdzie, z racji świętowania zakończenia wojny, zastałem jedynie dyżurnego oficera. Noc spędziliśmy w przydzielonej nam sali punktu etapowego. Nazajutrz z p. Kwapieniem złożyłem wizytę w Komendanturze, która, uprzedzona przez swe władze, oczekiwała naszego przybycia od kilku dni. Zarówno Komendant jak i podwładni mu oficerowie wyrazili jak najdalej gotowość pójścia nam na rękę. Komendant zaprosił mnie i p. Kwapienia na obiad w którym wziął udział i zastępca Komendanta do spraw politycznych Major Gwardji Kowaliow.

Sowiecka komendantura wojenna, o której tutaj mowa, od trzech miesięcy miała nieograniczoną władzę nad miastem i jego mieszkańcami. Komendant przydzielił Polakom dwa budynki przy obecnej ulicy Kubika, noszące numer 2 i 3, a póki nie doprowadzono ich do porządku, urzędnicy zamieszkali w hotelu oficerskim, prawdopodobnie znajdującym się w zabudowaniach sierocińca przy ul. Bankowej. Sowieci otwarcie przekazali, że powiat jest całkowicie ogołocony ze środków żywnościowych i wojsko przechodzi na zaprowiantowywanie się z zewnątrz, a choć przez miasto przechodziło wielu powracających z Rzeszy Polaków, praktycznie nikt nie chciał tam pozostać. Problem był tak duży, że Czarnota-Bojarski zastanawiał się, czy nie trzeba będzie zorganizować uboju bydła, aby zapewnić miejscowej ludności jakiekolwiek wyżywienie. 

O bieżącej sytuacji w mieście wiele mówią te słowa: Przed dworcem widzi się porzucone konie, wozy i rowery. W ciągu dnia liczne rzesze wszelkich narodowości szabrują po domach, które są zupełnie obrabowane. Nie lepiej się rzecz ma z lokalami biurowymi - krótki dokonany w dniu dzisiejszym zwiad w kilku fabrykach i zakładach przemysłowych pozwala przypuszczać, że zabezpieczenie archiwów będzie b. trudne. W mieście niema ani elektryczności, ani wody, którą przywożą z rzei, lub czerpią ze stawu (przed naszym domem) (...) Długi postój armji, oraz przeciągający repatrianci ogołocili powiat z żywności. Podobno można jeszcze znaleźć kartofle. 

W mieście znajdował się obóz filtracyjny dla obywateli sowieckich, do którego zamknięto także 20 Polaków, którzy po przegranej wojnie obronnej Polski w 1939 roku znaleźli się w sowieckiej strefie okupacyjnej i którym narzucono wówczas obywatelstwo ZSRS. Czarnota-Bojarski interweniował w ich obronie, nie chcąc dopuścić, aby zostali oni wywiezieni do ZSRS, ale niewiele mógł zrobić - Moskwa formalnie nadal uważała takich ludzi za swoich obywateli. 

Źródło: Archiwum Akt Nowych, Grupy Operacyjne Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów - grupa zespołów, sygn. 308.